لرزهنگاری مطالعه علمی گسترش امواج الاستیک در زمین میباشد و بعنوان یکی از شاخه‌های ژئوفیزیک شناخته می‌شود. از آنجا که امکان دسترسی به لایه‌ها و ساختارهای درون زمین میسر نمی‌باشد، امواج الاستیک (یا امواج آکوستیک) این امکان را فراهم می‌کند، که به بازسازی اطلاعاتی آنچه در زیر زمین وجود دارد، با استفاده از اطلاعات بدست آمده از این امواج بپردازند.
بدین صورت لرزه‌شناسی، به زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی مرتبط می‌شود. لرزهنگاری برای مطالعه علمی پیدایش زلزله و امواج حاصل از آن بوجود آمد. به دنبال آغاز جنگ سرد قدرت‌های جهانی رو به سرمایه‌گذاری بیشتری در این علم آوردند، تا از وقوع آزمایش‌های هسته‌ای طرف مقابل، محل و شدت آن مطلع شوند.
سپس در دهه شصت و هفتاد میلادی با گران شدن نفت و بحران انرژی، بار دیگر نظرها متوجه این علم شد، تا با ابداع دستگاه‌ها و روش‌های نوین اقدام به اکتشاف منابع جدید کنند. اگرچه لرزه‌شناسی تاکنون در پیش‌بینی زمان زلزله موفق نبوده، اما در مورد پیش‌بینی سونامی، موفق و کارساز بوده است.
امواج لرزه‌ای همان امواج صوتی با طیف فرکانس گسترده‌تری هستند، که به سه نوع کلی امواج فشاری، امواج برشی و امواج سطحی طبقه‌بندی می‌شوند. سرعت انتشار امواج نیز بستگی به جنس محیط دارد. علم لرزه خود به دو گروه اصلی زلزله و نفت تقسیم می‌گردد. در شاخه زلزله، امواج زلزله که از همان امواج صوتی می‌باشند مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
امواج زلزله حاوی اطلاعات زیادی از لایه‌های مختلف کره زمین می‌باشند که با ثبت و رکورد این امواج بدست خواهد آمد. در شاخه نفت اطلاعات لرزه‌ای با ایجاد امواج لرزه‌ای مصنوعی در سطح زمین و دریافت بازتاب این امواج از درون لایه‌های زیر سطحی به دست می‌آید.
به دلائل اقتصادی و اهمیت اکتشاف و تولید نفت علم لرزه کاربردهای فراوانی در صنعت انرژی پیدا کرده است. کاربرد علم لرزه در صنعت نفت خود به دو گروه لرزهنگاری اکتشافی و لرزهنگاری توسعه‌ای تقسیم می‌گردد. لرزهنگاری اکتشافی بیشتر بصورت دو بعدی ولی لرزهنگاری توسعه‌ای میادین شناخته شده بصورت سه بعدی و چهار بعدی انجام می‌گیرد.
تاریخچه لرزه نگاری در مؤسسه ژئوفیزیک
مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کار ثبت و تعیین محل زمین‌لرزه‌ها را از سال ۱۳۳۷(۱۹۵۸ میلادی)، با احداث اولین ایستگاه لرزهنگاری در تهران آغاز کرد. در دهه ۱۹۶۰ میلادی ایستگاههای لرزهنگاری کشور به ۵ ایستگاه آنالوگ نصب شده در شهرهای تهران، تبریز، مشهد، شیراز و کرمانشاه افزایش یافت. از این تعداد ۳ ایستگاه تبریز، مشهد و شیراز زیرمجموعه شبکه لرزهنگاری استاندارد جهانی (WWSSN) بودند.
در سال ۱۳۵۴ (۱۹۷۵ میلادی) یک آرایه ۷ ایستگاهی موسوم به آرایه بلند دوره ایران (ILPA) برای اهداف خاص و نیز فراهم آوردن اطلاعات لرزه‌ای مناسب جهت تحقیقات زلزله‌شناسی در جنوب غربی تهران نصب گردید. در سالهای ابتدایی دهه ۱۳۶۰ هجری شمسی در چند نقطه دیگر کشور از جمله بروجن، مینودشت، سد مهاباد، قمصر کاشان و قلعه‌قاضی هرمزگان، توسط مؤسسه ژئوفیزیک ایستگاههای لرزهنگاری آنالوگ نصب و راه‌اندازی گردید.
تا سال ۱۳۷۴، ثبت و گزارش زمین‌لرزه‌های رخداده در کشور توسط این ایستگاههای آنالوگ صورت می‌‌‌گرفت. با تأمین تجهیزات لرزهنگاری جدید از نوع رقمی و تله‌متری، نصب دستگاه‌های لرزهنگاری جدید در سال ۱۳۷۴ در شبکه‌های لرزهنگاری تهران و تبریز آغاز و در سالهای بعد با نصب تجهیزات در شبکه‌های لرزهنگاری سمنان، قوچان، یزد، ساری، اصفهان، شیراز، مشهد، کرمانشاه، بیرجند، خرم آباد، میناب، کرمان، شهرکرد، همدان، طبس، قزوین، بروجرد و ایستگاه های جهرم، جاسک، زاهدان، لامرد شبکه‌های لرزهنگاری توسعه یافتند.
مرکز لرزه نگاری کشوری
بیش از چهار دهه فعالیت‌های ثبت و تعیین پارامترها و اطلاع‌رسانی زمین‌لرزه‌های کشور توسط بخش زلزله‌شناسی مؤسسه ژئوفیزیک، با توجه به توسعه شبکه‌های لرزهنگاری محلی، این مؤسسه در سال ۱۳۸۲ اقدام به راه‌اندازی مرکز لرزهنگاری کشوری نمود.
مطابق مصوبات هیات محترم وزیران (مصوبه شماره ۲۱۹۱۴/۲۸۸۵۱ مورخ ۱۲/۹/۱۳۸۲ و مصوبه شماره ۲۳۱۵۷/ت۳۳۳۰۲ ک، مورخ ۱۸/۴/۱۳۸۴)، مرکز لرزهنگاری کشوری به عنوان مسئول مدیریت داده‌های لرزه‌ای کشور وظیفه خطیر اطلاع‌رسانی رویداد زمین‌لرزه‌ها و توسعه شبکه‌ها و ایستگاههای لرزهنگاری در سطح کشور را بر عهده دارد. از شهریور ماه ۱۳۸۴ با دریافت اطلاعات ایستگاه های لرزهنگاری سراسر کشور در این مرکز، امکان اطلاع رسانی رویداد زمین‌لرزه‌های کشور با دقت و سرعت عمل بیشتر فراهم گردید.
سایت رسمی مرکز لرزه نگاری ایران: irsc.ut.ac.ir
این مرکز در حال حاضر با بهره‌گیری از ۱۰۵ایستگاه لرزهنگاری در قالب ۲۰ شبکه لرزهنگاری، ۶ پایگاه لرزهنگاری تک ایستگاهی و یک ایستگاه درون چاهی فعالیت دارد. پایگاه های تک ایستگاهی عبارتند از بروجن، مینودشت، قمصر، مهاباد، جهرم و قلعه‌قاضی و شبکه‌های لرزهنگاری فعال نیز عبارتند از:
۱- شبکه لرزهنگاری مشهد
۲- شبکه لرزهنگاری قوچان
۳- شبکه لرزهنگاری سمنان
۴- شبکه لرزهنگاری تهران
۵- شبکه لرزهنگاری ساری
۶- شبکه لرزهنگاری قزوین
۷- شبکه لرزهنگاری تبریز
۸- شبکه لرزهنگاری همدان
۹- شبکه لرزهنگاری کرمانشاه
۱۰- شبکه لرزهنگاری بروجرد
۱۱- شبکه لرزهنگاری خرم‌آباد
۱۲- شبکه لرزهنگاری بیرجند
۱۳- شبکه لرزهنگاری طبس
۱۴- شبکه لرزهنگاری یزد
۱۵- شبکه لرزهنگاری اصفهان
۱۶- شبکه لرزهنگاری شهرکرد
۱۷- شبکه لرزهنگاری کرمان
۱۸- شبکه لرزهنگاری شیراز
۱۹- شبکه لرزهنگاری میناب
۲۰- شبکه لرزهنگاری اهواز
۲۱- شبکه لرزهنگاری جاسک (هرمزگان)
۲۲- شبکه لرزهنگاری تربت حیدریه (خراسان رضوی)
۲۳- شبکه لرزهنگاری آستارا (گیلان)
ایستگاه‌ها و تجهیزات لرزهنگاری کشور
از ۱۰۵ایستگاه لرزهنگاری فعال در سراسر کشور، ۴۹ ایستگاه لرزهنگاری کوتاه‌دوره و ۵۶ ایستگاه باندپهن است. ایستگاه لرزهنگاری کوتاه دوره مجهز به لرزه‌نگار SS1 و ایستگاههای باندپهن مجهز به لرزه‌نگارهای Trillium-40s ،CMG3ESP-120s ،CMG3T-360s وTrillium-120s هستند.
